«Είκοσι χρόνια Πρόληψη σε μία Παραμεθόρια Νησιωτική Επαρχία»

Το Κέντρο Πρόληψης Σάμου ξεκίνησε να λειτουργεί με δράσεις στην κοινότητα από το Σεπτέμβριο του 2000.


Έχουν ήδη συμπληρωθεί ήδη 19 χρόνια πλήρους λειτουργίας, ενώ η αστική του εταιρεία που ξεκίνησε το 1999 έχει συμπληρώσει 20 χρόνια λειτουργίας.


Το διάστημα που μεσολάβησε οφείλονταν στην προετοιμασία, στην υπογραφή και στην κατάρτιση της προγραμματικής σύμβασης με τον ΟΚΑΝΑ στην πρόσληψη των στελεχών και στην εκπαίδευση από το ΕΠΙΨΥ.


Ήταν ένα από τα 26 που λειτούργησαν στην τριετία 1999 – 2002. Μία καρποφόρα τριετία για την ίδρυση κέντρων πρόληψης όπως και οι προηγούμενοι 1996 – 1999, αλλά ταυτόχρονα μία τριετία που ήδη είχαν φανεί πολλά από τα δομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ακόμα και σήμερα.


Μάλιστα είχε πραγματοποιηθεί και μία πρώτη αξιολόγηση της δράσης τους, η οποία μαζί με τα ήδη διαφαινόμενα οφέλη είχε επισημάνει και επειδή είχαν αποτυπώσει σε εκθέσεις, όπως αυτή που εκδόθηκε από τον ΟΚΑΝΑ το 2002.


Τα προβλήματα από ότι φαίνεται επικεντρώνονται σε τρεις κυρίως άξονες: α) την έλλειψη σοβαρής και σταθερής χρηματοδότησης, β) την μη επαρκή συναίσθηση του ρόλου τους από την πλευρά της τοπικής αυτοδιοίκησης, στην οποία ουσιαστικά είχε αφεθεί η διοικητική μέριμνα των κέντρων, γ) την αναζήτηση του επιστημολογικού λόγου τις πρόληψης. Απέναντι σε αυτά τα προβλήματα ήδη φαίνεται μέσα από την ίδια την έκθεση να προτείνονται λύσεις που ακόμα και σήμερα κάθε φορά που τρίζει το οικοδόμημα τις ζητούμε.
Χρηματοδότηση: Κατορθώθηκε μέσα από την ένταξη της χρηματοδότησης των κέντρων πρόληψης στους κεντρικούς αυτοτελείς πόρους κατά 50%, έστω προσωρινά τότε να λυθεί το ζήτημα της συνέχειας.
Διοικητική μέριμνα: Μέσα από ένα δίκτυο επαφών και επιστημονικά υπευθύνων από πλευράς ΟΚΑΝΑ με τα στελέχη της αυτοδιοίκησης φάνηκε προσωρινά να ξεπερνιέται το πρόβλημα , μεταδίδοντας μία αίσθηση ότι τα Κ.Π. δεν είναι κάτι προσωρινό, δεν είναι κάτι ευκαιριακό και ενδεχομένως από την πλευρά της αυτοδιοίκησης θα πρέπει να γίνει ένας σχεδιασμός.
Ο επιστημολογικός λόγος και η αίσθηση της ύπαρξης ενός πανελλαδικού δικτύου προσωρινά κατορθώθηκε με λειτουργία κέντρο εκπαίδευσης σε συνεργασία με το ΕΠΙΨΥ και η απόδοση από πλευράς του ΟΚΑΝΑ σε αυτό της εποπτείας και της διαρκούς εκπαίδευσης των στελεχών. Μέσα σε αυτό το Πλαίσιο όλοι εμείς που βρεθήκαμε τότε να υπηρετούμε την πρόληψη αποκτήσαμε τη συναίσθηση ούτε αυτό το δίκτυο έπρεπε να αρτιωθεί λειτουργικά και θεσμικά .


Από αυτή την άποψη το Κ.Π. Σάμου, στάθηκε τυχερό.


Οι συλλογικοί φορείς που είχαν την έμπνευση για την δημιουργία του Κ.Π. με προεξάρχουσα την «ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΑΜΟΥ» είχαν σωστό σχεδιασμό.


Όντας γνωστά τα προβλήματα χρηματοδότησης σε πολλά Κέντρα που θα οδηγήσουν την ίδια εκείνη εποχή το Κ.Π. Πειραιά σε κλείσιμο, αυτοί που σύστησαν την αστική εταιρία σκέφτηκαν να γράψουν όλους τους ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού μέλη (με σημαντικό για εκείνη την εποχή μερίδιο) το επιμελητήριο, όλους τους επιστημονικούς συλλόγους, σχεδόν όλους τους συλλόγους γονέων, μαζεύοντας ένα όχι ευκαταφρόνητο ποσό (το οποίο ακόμα και μετά την χρηματοδότηση από τους ΚΑΠ μαζεύονταν για μερικά χρόνια) και αναγκάζοντας το κράτος μέσω του ΟΚΑΝΑ να βάζει ισόποσο. Αυτή η δυνατότητα επέτρεψε να απλωθούν γρήγορα οι δράσεις του Κέντρου σε όλον το τότε νομό, να αποκτηθεί έτσι μια γρήγορη εδραίωση ως δομή.


Να λαμβάνουμε όλα τα στελέχη συνεχιζόμενη εκπαίδευση και εποπτεία.


Η εκπαίδευση των στελεχών, η εποπτεία, η διαρκής παρακολούθηση της Πολιτείας για το Κ.Π. και η αίσθηση της μονιμότητας της δομής φαίνεται και από τους λόγους των εγκαινίων:


Ο τότε πρόεδρος κ. Καλογραίας είχε σημειώσει: «Εκεί που θέλω να σταθώ ιδιαίτερα είναι πως τα στελέχη μας εκτός από τις σπουδές τους και την ειδική εκπαίδευσή τους στο ΕΠΙΨΥ (Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής) θα είναι σε συνεχή επαφή και συνεργασία με τον Ο.ΚΑ.ΝΑ και τα άλλους εξειδικευμένους φορείς και θα μπορέσουν έτσι να έχουν μια θετική συμβολή στο κεφάλαιο της πρόληψης.


Από τις αξιολογήσεις των 3 πρώτων χρόνων δράσης που εστάλησαν στον ΟΚΑΝΑ διαπιστώνονται τα εξής:
Φαίνεται να υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός γονέων που προσέρχονται στις ομάδες γονέων, στα βιωματικά σεμινάρια και στις μικρότερες δράσεις. Κλείνοντας αυτή τριετία πάνω από 700 γονείς έχουν συμμετάσχει σε δράσεις του Φάρου, ένας πολύ μεγάλος αριθμός σε έναν πολύ μικρό νομό με γερασμένο πληθυσμό. Αυτό στα επόμενα χρόνια θα οδηγήσει στην αλματώδη αύξηση των αιτημάτων βοήθειας, διότι μέσα από αυτές τις δράσεις το Κ.Π. θα γίνει γνωστό στη γειτονιά και κυρίως μέσα από τον προβληματισμό των ομάδων θα συνδεθούν διάφορα «μικροπροβλήματα» -μέχρι τότε – με τις αιτίες μιας ευρύτερης ψυχοκοινωνικής δυσφορίας.
Η συνεργασία με τους εκπαιδευτικούς Β/θμιας συνεχίζεται, αλλά επεκτείνεται με πιο αργά βήματα εξαιτίας των συνθηκών που επικρατούν μέσα στα σχολεία, αλλά και του ιδιαίτερα επιφορτισμένου σχολικού προγράμματος των μαθητών των γυμνασίων και λυκείων . Ήδη από πολύ νωρίς είχε διαπιστωθεί η μικρός σχετικά αριθμός καθηγητών που υλοποιούν σχετικά προγράμματα στο σχολείο, παρόλο που φαίνεται να προσέρχεται ικανοποιητικός στα ανάλογα Σεμινάρια. Μέσα από την επαφή μαζί τους διαπιστώνεται ότι οι ευαισθητοποιημένοι εκπαιδευτικοί εφαρμόζουν πολλά στοιχεία από τα προγράμματα στο μάθημα τους. Σε αυτό η επιστημονική ομάδα βρίσκει το έδαφος για να Ήδη υπάρχουν παράπονα ότι το σχολείο ως σύστημα δεν βοηθά στην υλοποίηση προγραμμάτων.
Τα σεμινάρια για δασκάλους φαίνονται περισσότερο αποτελεσματικά όσον αφορά την τελική ομάδα στόχο που είναι οι μαθητές. Από αρκετά σχολεία της Σάμου και από ότι φάνηκε η υλοποίηση τέτοιων προγραμμάτων πολύ πιο εύκολα εφαρμόζονται στα δημοτικά λόγω του μικρότερου φόρτου των μαθητών αυτής της ηλικίας. Ήδη από αυτή την τριετία εκ των πραγμάτων ρίχνεται μεγαλύτερο βάρος στα δημοτικά και δειλά ξεκινούν και τα προγράμματα στα νηπιαγωγεία.
Υπάρχει μια πρώτη συνεργασία με τον Στρατό το 2002, που την επόμενη τριετία θα πυκνώσει. Με την Αστυνομία και το Λιμενικό είναι ακόμα σε επίπεδο λίγων διαλέξεων και επαφών. Δίνεται βάση στην εδραίωση της συνεργασίας με το Νοσοκομείο και τους Υγειονομικούς του Νομού. Το 2002 μια επιτυχημένη Ημερίδα και Βιωματικά εργαστήρια θα συγκεντρώσουν πολλούς επαγγελματίες υγείας και θα προχωρήσει η σύνδεση του Κ.Π. με τον όμορο αυτό χώρο. Την επόμενη τριετία θα γίνουν εκτεταμένες δράσεις στον χώρο αυτό. Η σύνδεση με τα τοπικά Μ.Μ.Ε γίνεται στοίχημα για το Κ.Π. Μπορούμε να πούμε ότι στο τέλος αυτή της τριετίας παρατηρήσαμε αλλαγές, μετά από σεμινάρια κι άλλες επαφές στον τρόπο που παρουσιάζονταν οι συλλήψεις ή άλλα «νέα» γύρω από αυτό το πρόβλημα. Τα ΜΜΕ βοήθησαν αρκετά να γίνει συνείδηση η ψυχοκοινωνική βάση του προβλήματος της εξάρτησης, μόνο και μόνο από τον χώρο που έδιναν παρουσιάζοντας τις δράσεις μας.


Η επόμενη τριετία 2003-2006 θα είναι η Τριετία της καρποφορίας πραγματικά. Στην επιστημονική ομάδα θα έχει προστεθεί ένα παραπάνω μέλος. Οι δράσεις με τις βασικές ομάδες στόχου, θα είναι πολλές περισσότερες από τις προγραμματισμένες. Θα δοθεί βάρος στους επαγγελματίες Υγείας.
Μέσα από την Υλοποίηση του Ευρωπαϊκού προγράμματος «Ευρυδίκη» θα έρθουμε σε επαφή με πάνω από 100 στο νησί της Σάμου μέσω της συμπλήρωσης ερωτηματολογίων, τα οποία δίνονταν σε στελέχη του Κ.Π., θα προσέλθουν περισσότεροι από 50 στα διάφορα εκπαιδευτικά εργαστήρια οι 30 σταθερά. Γύρω στα 10 άτομα θα συμμετάσχουν στην βιωματική ομάδα «ομότιμων». Τελικά, αν και τυπικά δεν πέτυχε ο στόχος της δημιουργίας ενός μόνιμου δικτύου «ομότιμων», μετά από χρόνια συναντώντας πρόσωπα σε διάφορες επαφές καταλαβαίνουμε ότι από άποψη δικτύωσης πετύχαμε πολλά, καθώς ο κόσμος της υγείας σε ένα μικρό μέρος όπως η Σάμος, έχει το ειδικό του βάρος.
Ταυτόχρονα θα είναι η τριετία των «πειραματισμών» και με άλλες επαγγελματικές ομάδες. Το Μνημόνιο Συνεργασίας μεταξύ ΟΚΑΝΑ και Υπουργείου Άμυνας θα οδηγήσει να γίνει μια μεγάλη ομάδα μονίμων στελεχών του στρατού με πολλά προβλήματα όμως, που την επόμενη χρονιά θα μετατραπεί σε τέσσερα τριήμερα εργαστήρια μέσα στα στρατόπεδα με το ίδιο προσωπικό, όπως και την μεθεπόμενη, ομιλίες σε στρατιώτες μαζί με τα εργαστήρια και τέλος σεμινάρια και σταθερή σχέση με την ΟΨΜ. Στο τέλος της τριετίας θα αξιολογήσουμε τις δράσεις και θα ζητήσουμε από τον Στρατό κάποια εχέγγυα καλής συνεργασίας για να αποκτήσει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα δράση. Θα γίνουν συζητήσεις και συνεργασίες την επόμενη τριετία, όμως σιγά- σιγά θα ατονήσει και το γενικότερο μνημόνιο.
Την ίδια τριετία θα γίνουν και αρκετά σεμινάρια για αστυνομικούς- λιμενικούς. Παρά την διαφορά φιλοσοφίας θα είναι μια δράση που θα περπατήσει περισσότερο. Κάθε χρόνο θα γίνονται σχετικά σεμινάρια και θα ορισμένες χρονιές θα γίνουν και Follow up. Θα έρθουν κάποια ατομικά ραντεβού μέσω της αστυνομίας. Την δράση αυτή θα την περιορίσει η έξαρση του προσφυγικού.


Η επόμενη τριετία 2006-2009 θα είναι η τριετία της κρίσης, όχι μόνο για τον «Φάρο», αλλά και για όλα σχεδόν τα Κ.Π.


Παρόλα αυτά, μέσα στο άγχος το τι τελικά θέλει η Πολιτεία από τα Κ.Π., αν θα έρθει η χρηματοδότηση, συνεχίστηκε το πρόγραμμα δράσεων με παραπάνω δράσεις τις πιο πολλές φορές.


Σε αυτό το διάστημα θα δοκιμαστεί με επιτυχία μια νέα μορφή δράσης, τα βιωματικά Σεμινάρια με «ανθρώπους – κλειδιά» της κοινότητας. (Αυτοδιοικητικοί – Σύλλογοι Γονέων – Εκπαιδευτικοί, άλλοι φορείς). Σε αυτές τις δράσεις θα ζυμωθεί στην Ικαρία η ιδέα ενός παραρτήματος, το οποίο θα γίνει πραγματικότητα μετά από κάποια χρόνια.


Αξίζει να σημειωθεί, ο Φάρος αν λειτούργησε σχεδόν απρόσκοπτα αυτό το διάστημα, το οφείλει στο αποθεματικό που είχε δημιουργηθεί την προηγούμενη τριετία, όταν οι ΟΤΑ σχεδόν όλοι βάζανε τις εισφορές τους, παρά το γεγονός ότι ήδη υπήρχε η χρηματοδότηση από τους ΚΑΠ. Αυτό το σημειώνουμε ίσως για να καταλάβουμε την τάση ακόμα και σήμερα σε ορισμένα κέντρα για αποθεματικά, παρά τις πιο στέρεες συμβάσεις. Έχει γίνει βίωμα ότι πρέπει να προετοιμαζόμαστε για δύσκολες μέρες. Σε αυτά τα αποθεματικά επίσης βασίστηκε η συχνή εποπτεία ομάδας που είχαμε από τον καθηγητή κο Κλήμη Ναυρίδη, όταν κάθε εκπαίδευση και εποπτεία είχε σταματήσει.


Προς το τέλος αυτή της τριετίας και στην αρχή της επόμενης, είχε αρχίσει ήδη να γίνεται αντιληπτό από πολλούς συνεργάτες στην Κοινότητα ότι το Κέντρο Πρόληψης, όταν πυκνώνει τις συνεργασίες του, όχι μόνο του, αλλά μαζί με τους συνεργάτες του μπορεί να δημιουργήσει ένα δίκτυ υποστήριξης για τους νέους. Το ζητούμενο είναι να υποστηρίζεται και αυτό με την σειρά του θεσμικά και ηθικά για να δημιουργεί τις συνεργασίες.


Δανειζόμαστε τα λόγια της Ντέπης της επιστημονικής υπεύθυνης του Κέντρου μας από κάποια ημερίδα το 2008:


«ΗΛΙΑΣ – ΜΙΧΑΛΗΣ: Ο Ηλίας Κ., 46 ετών, παντρεμένος και πατέρας τριών παιδιών, έχει ακούσει για το Κέντρο Πρόληψης από τον τοπικό τύπο και μας τηλεφωνεί για ένα ραντεβού. Τις τελευταίες εβδομάδες υποψιάζεται ότι το δεύτερο παιδί του, ο Μιχάλης,14 ετών, κάνει χρήση. Προσπαθούμε να διερευνήσουμε τα δικά του συναισθήματα σε σχέση με αυτό που συμβαίνει και συζητάμε μαζί του για τη χρήση και την εξάρτηση. Του λέμε ότι:


Ο Μιχάλης θα μπορούσε να είναι το παιδί όλων μας, ένα παιδί του σήμερα, χωρίς μια ακραία και ασυνήθιστα «βαριά» ιστορία πίσω του, μεγαλωμένος σε μια οικογένεια με τις συνηθισμένες δυσκολίες και προβληματισμούς.


Ο Μιχάλης είναι ο κεντρικός ήρωας αυτής της ιστορίας. Γύρω του δημιουργήθηκε ένα υποστηρικτικό δίκτυο από τους φύσει και θέσει παιδαγωγούς του, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς του. Ως Φάρος, δε χρειάστηκε να έρθουμε ποτέ άμεσα σε επαφή μαζί του.


Μάθαμε όμως πολλά για εκείνον, για τις δυσκολίες του, το φόβο του για απόρριψη, τον ανταγωνισμό με τα αδέρφια του, την ανάγκη του να ανήκει σε μια ομάδα και να είναι αποδεκτός και «βλέπαμε» μέσα από τα μάτια των σημαντικών άλλων, γονιών και εκπαιδευτικών, το Μιχάλη να αλλάζει, όχι τυχαία άλλωστε, αφού άλλαζαν κι αυτοί μαζί του.»


Η επόμενη τριετία είναι η τριετία που ξεσπά η οικονομική και κοινωνική κρίση στην Ελληνική Κοινωνία .


Ίσως δεν είναι τυχαία η ακόμα μεγαλύτερη αύξηση των ραντεβού.


Είναι επίσης η τριετία που ξεκινά το παράρτημα της Ικαρίας. Πλέον είμαστε διπλάσιοι εργαζόμενοι από αυτούς που ξεκίνησαν.


Το 2011 θα βγουν τα αποτελέσματα της ESPAD. Ο Νομός Σάμου, αν και χαμηλά στις παράνομες ουσίες δεύτερος σε κατάχρηση αλκοόλ από μαθητές.


Η διαπίστωση αναζωπυρώνει την συζήτηση που είχε γίνει πολλές φορές στο Κ.Π. για το πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε τους έφηβους που κινδυνεύουν περισσότερο. Γράφαμε το 2011 : «Το πρώτο πράγμα στο οποίο μας βοήθησε η έρευνα να καταλήξουμε και να αποφασίσουμε ως ομάδα ήταν ότι πρέπει να αυξήσουμε τις δράσεις που απευθύνονται άμεσα στους εφήβους. Μέχρι εκείνη την περίοδο υποστηρίζαμε την άποψη ότι δουλεύουμε κυρίως συμβουλευτικά/υποστηρικτικά με γονείς και εκπαιδευτικούς κι αυτό για πολλούς λόγους. Πρώτα από όλα, με αυτόν τον τρόπο πολλαπλασιάζεις τα αποτελέσματα της δουλειάς σου. Φανταστείτε ότι κάθε χρόνο συνεργαζόμαστε κατά μέσο όρο με 200 εκπαιδευτικούς. Από αυτούς ο καθένας έρχεται καθημερινά σε επαφή με πολλές δεκάδες μαθητών. Από την άλλη, ένας εξίσου σημαντικός λόγος είναι ότι στόχος είναι πάντα η ενίσχυση του εκπαιδευτικού στο ρόλο του, η ενίσχυση του γονέα στο ρόλο του αλλά και η ενίσχυση της σχέση γονιός-παιδί, δάσκαλος – μαθητής.


Χωρίς να έχουμε αλλάξει τη θεώρησή μας γι’ αυτό, εντούτοις διαπιστώνουμε ότι η άμεση επαφή με τα παιδιά και τους εφήβους, μόνο βοηθητικά μπορούσε να λειτουργήσει και πράγματι: από τότε που μπαίνουμε πιο συστηματικά στα σχολεία για παρεμβάσεις σε μαθητές έχουν αυξηθεί κατά πολύ τα αιτήματα για ατομικά ραντεβού από εφήβους και πολλές φορές μάλιστα γονείς αναφέρουν ότι είναι τα παιδιά τους που τους παρακίνησαν να έρθουν σε κάποια δράση μας.»


Οι δράσεις απευθείας στους εφήβους θα αυξηθούν γεωμετρικά τα επόμενα χρόνια. Θα βοηθήσουν τα «Κοινωνικά Σχολεία», οι «Θεματικές Εβδομάδες» και άλλα σχήματα που θα χρησιμοποιεί το Υπουργείο Παιδείας για να δείξει ότι δημιουργεί ανοιχτά σχολεία. Δεν θα γίνει όμως αυτό που από την αρχή ζητούν τα στελέχη μια θεσμικά ανοιχτή σχέση με τα κέντρα πρόληψης. Η πρόληψη θα είναι πάντα στο χέρι της δικτύωσης μεταξύ στελεχών – εκπαιδευτικών. Αυτό είναι μια υπόθεση εργασίας που δεν έχει απαντηθεί. Βοηθά τελικά η «μη θεσμοποίηση της σχέσης» μετά από τόσα χρόνια δουλειάς ή όχι.


Ας σημειωθεί ότι αυτή την τριετία έχουμε ιδρύσει συμβουλευτικό σταθμό μέσα στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου στο Καρλόβασι.


Η τριετία 2012-15 θα είναι μια μεταβατική τριετία. Με πολλά σκαμπανεβάσματα.


Θα έρθουν μήνες που θα είμαστε απλήρωτοι, πρώτη φορά τα χρόνια που λειτουργούσε ο «Φάρος». Οι ομάδες γονέων που όλα τα προηγούμενα χρόνια ήταν, ας πούμε, «η ναυαρχίδα των δράσεων», καταλαβαίνουμε ότι σιγά- σιγά δεν συγκεντρώνουν τον ίδιο κόσμο και προσαρμοζόμαστε σε μικρότερα σχήματα με θεματικούς κύκλους κλπ.


Τα σεμινάρια και οι άλλες δράσεις για εκπαιδευτικούς, παρόλο που συγκεντρώνουν πολλούς συμμετέχοντες, δεν μεταφράζονται σε δράση από αυτούς στο σχολείο.


Δοκιμάζονται νέες δράσεις στην Κοινότητα, οι οποίες, αν και γίνονται, όσο πάει κανείς να τις κάνει πιο «μακρόχρονες» φθίνουν.


Ταυτόχρονα, υπάρχει μια έκρηξη της παρουσίας των στελεχών του Φάρου στα σχολεία και μάλιστα της β/θμιας βαθμίδας.


Έχουμε χιλιάδες μαθητές τον χρόνο, το 2014 έστω και μία φορά είδαμε όλα τα Γυμνάσια και τα Λύκεια.


Ταυτόχρονα αυξάνονται κι άλλο τα ραντεβού.


Οι δράσεις στον στρατό περιορίζονται σε ομιλίες και στην Αστυνομία εξαφανίζονται.


Από το 2015 και μετά η εικόνα φαίνεται να σταθεροποιείται.


Οι δράσεις μέσα στα σχολεία είναι αυτές που έχουν μεγάλους αριθμούς συμμετεχόντων. Κάποιες δράσεις βέβαια αποκτούν μια μεγαλύτερη διάρκεια. Υπάρχουν πλέον και δυο ομάδες διαμεσολάβησης.


Ωστόσο σταθεροποιούνται και οι μακρόχρονες δράσεις στους ενήλικες.


Τα βιωματικά εργαστήρια δύο η τριών συναντήσεων αποκτούν μεγάλη δυναμική και από τα αποτελέσματα φαίνεται να συναγωνίζονται τις δράσεις με μαθητές. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποιοι ενήλικοι δεν έχουν σταθερότερη σχέση με το Κ.Π. αφού με διαφορετικούς ρόλους μπορούν να συμμετέχουν σε περισσότερα του ενός εργαστήρια.


Το Κέντρο Πρόληψης φαίνεται να καταβάλει προσπάθεια να προσεγγίσει πολλές ομάδες της Κοινότητας με ωραίους τίτλους και θέματα, στόχος να αναθερμανθεί η σχέση και υπάρχει προσέλευση. Θα ήταν άδικο να μην αναφερθεί η λειτουργία του Κ.Ε.Ε. ΟΚΑΝΑ αφού πολλά υλικά και σεμινάρια από εκεί μεταφέρονται στην τοπική κοινότητα.


Ασφαλώς από όλο αυτό το υλικό βγαίνουν πολλά συμπεράσματα. Επειδή αυτά μπορούν να ειδωθούν από πολλές οπτικές, σκεφτήκαμε να μην τα περιορίσουμε και ότι έχουμε να πούμε να το πούμε στην συζήτηση.


Μπορούμε να πούμε αυτό ως κατακλείδα όμως. Το Κέντρο μας ήταν τυχερό, αφού ξεκίνησε με καλούς οιωνούς. Τα πολλά που συνέβησαν σε εμάς, ίσως να συνέβησαν και σε πολλούς άλλους που θα δούλευαν στις ίδιες συνθήκες και ασφαλώς σε πολλά Κ.Π. Δεν θεωρούμε ότι είμαστε μοναδικοί. Μέσα από αυτή την πορεία που το Κέντρο μας έκανε όμως φαίνεται ξεκάθαρα ότι η Πρόληψη για μια ακόμα φορά βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Αν θα συνεχίζουμε να ανιχνεύουμε όμως νέα και παλιά μονοπάτια έχει να κάνει και με μας. Αν μα συνεχίζουμε να έχουμε οράματα, ή αν ενδεχομένως το burn out μας οδηγεί σε υπερσυντηρητικές στάσεις.